همه ما با جعبه‌های کارتنی آشنایی داریم. از جعبه‌های کوچک پستی گرفته تا کارتن‌های غول‌پیکر حمل و نقل، این جعبه‌ها نقش مهمی در زندگی روزمره ما ایفا می‌کنند. اما آیا تا به حال به تاریخچه این جعبه‌ها و چگونگی تکامل آنها در طول زمان فکر کرده‌اید؟
داستان جعبه‌های کارتنی به طور جدایی‌ناپذیری با تاریخچه کاغذ گره خورده است. در این بلاگ‌پست، سفری در زمان خواهیم داشت و به بررسی تاریخچه کاغذ، کارتن و چاپ خواهیم پرداخت. از اختراع کاغذ در مصر و چین باستان تا ظهور چاپ دیجیتال، داستان جعبه‌های کارتنی، داستانی جذاب و پرماجراست.
از پاپیروس تا کاغذ: شروعی باستانی
سابقهٔ نوشتن به هزاران سال قبل می‌رسد و بشر در آغاز تمدن و ابداع خط از گل رس لوحه‌هایی می‌ساخت و برای نوشتن مطالب خود استفاده می‌کرد؛ این الواح با حرارت آفتاب خشک می‌شد یا با آتش می‌پخته‌است.
در ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد بود که برای ثبت و ضبط کلمات، مسئله نوشتن بر کاغذ مطرح گردید و همانطوری که اشاره شد پاپیروس را مصری‌ها درست کردند، چند برگ پاپیروس را مصری‌ها بهم می چسبانیده‌اند تا یک نوار دراز طومار مانند به دست آید.
چینی‌ها اولین و نخستین مردمانی بودند که بیش از ۲ هزار سال پیش، کاغذهایی مانند کاغذهای امروزی ساختند. ایرانیان مسلمان شیوه ساختن کاغذ را در سده نخست پس از اسلام از چینی‌ها آموختند و آن را بهبود بخشیدند. شهر سمرقند برای سال‌ها بزرگترین مرکز ساختن و خرید و فروش کاغذ بود. سپس، در شهرهای دیگر، از جمله بغداد، دمشق، قاهره، مراکش، جزیره سیسیل و شهرهای مسلمان‌نشین اسپانیا، کارخانه‌های کاغذسازی به راه افتاد.
ظهور کارتن‌سازی: تحولی در بسته‌بندی
تا قرن ۱۹ میلادی، از مواد مختلفی مانند چوب، فلز و سرامیک برای بسته‌بندی کالاها استفاده می‌شد. اما با افزایش تولید کاغذ و مقوا، کارتن‌ها به عنوان جایگزینی ارزان‌تر و سبک‌تر به محبوبیت رسیدند. اولین نمونه‌های ثبت‌شده از جعبه‌های کارتنی به قرن ۱۸ میلادی بازمی‌گردد. این جعبه‌ها ساده و بدون چاپ بودند و عمدتاً برای حمل و نقل کالاهای خشک استفاده می‌شدند.
انقلاب صنعتی و چاپ: تحول در صنعت کارتن‌سازی
انقلاب صنعتی در قرن ۱۹ میلادی، تحولات عظیمی را در بسیاری از صنایع، از جمله صنعت کارتن‌سازی به وجود آورد. اختراع ماشین‌های چاپ، امکان چاپ تصاویر و نوشته‌ها را بر روی جعبه‌های کارتنی فراهم کرد. این امر به تولیدکنندگان اجازه می‌داد تا برند خود را تبلیغ کرده و اطلاعات مربوط به محصول را به طور مستقیم به مشتریان ارائه دهند.
در سال ۱۸۹۰، اولین ماشین چاپ در لیورپول انگلستان ساخته شد. دردهه ۱۹۰۰ چاپ خانه‌های اروپایی با استفاده از صفحات لاستیک چاپ و آنیلین نفت مبتنی بر جوهر توسعه یافته بودند، این شیوه چاپ “چاپ آنیلین” نامیده می‌شد. در دهه ۱۹۲۰بیشتر ماشین‌های چاپ در آلمان ساخته می‌شدند.
در اواخر قرن ۱۹ میلادی، دستگاه‌های دایکات اختراع شدند که می‌توانستند جعبه‌های کارتنی را به شکل‌های مختلف برش دهند. این اختراع به تولید انبوه جعبه‌های کارتنی با اشکال و اندازه‌های مختلف کمک کرد.
از سال ۱۹۹۰، پیشرفت‌های بزرگی در کیفیت چاپ فلکسو، پلیت‌های فتوپلیمری و مرکب‌های چاپ حاصل شد. بزرگترین پیشرفت در چاپ فلکسو درحوزه کلیشه‌های چاپ (Photopolymer)، شامل بهبود مواد اولیه و روش تولید کلیشه‌ها بوده است.
قرن بیستم و بیست و یکم: نوآوری و پیشرفت
امروزه، جعبه‌های کارتنی به یکی از رایج‌ترین اشکال بسته‌بندی در جهان تبدیل شده‌اند. آنها در طیف گسترده‌ای از صنایع، از جمله صنایع غذایی، دارویی، لوازم آرایشی و بهداشتی، و الکترونیک استفاده می‌شوند. در قرن بیستم و بیست و یکم، صنعت کارتن‌سازی شاهد نوآوری‌ها و پیشرفت‌های متعددی بوده است. یکی از بزرگترین تحولات این صنعت، ورود چاپ دیجیتال است. همچنین حضور فناوری های جدید Industry 4.0 در صنعت بسته بندی، مانند هوش مصنوعی Artificial Intelligence، اینترنت اشیاء Internet of things، بلاکچین Blockchain، اَبَر داده Big Data، رایانش ابری Cloud Computing و … سبب شده تحولات عظیمی در این صنعت در حال پدیدار شدن باشد.
ورود کاغذ و کارتن‌سازی مدرن به ایران
آنچه از اسناد تاریخی مشهود است این است که صنعت کاغذسازی در بازار ایران از قرن هفتم میلادی در ایران وجود داشته است.
دولت ایران ابتدا با اعزام دانشجویان به خارج از کشور برای آشنایی با این فناوری و سپس با خرید تجهیزات برای راه اندازی صنعت کاغذ، اقدام به معرفی فناوری مدرن تولید کاغذ در اروپا کرد. با این حال، در طول قرن نوزدهم، تولید کاغذ داخلی ایران تحت فشار فزاینده ای از واردات کاغذ قرار گرفت و دولت تلاش های خود را برای نوسازی صنعت کاغذ داخلی کنار گذاشت.
اولین کارخانه کاغذسازی در ایران در سال ۱۳۱۳ شمسی در شهر کرج تاسیس شد. این کارخانه از کاغذهای باطله برای تولید مقوا استفاده می‌کرد. در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی کارخانه دیگری توسط تعدادی سرمایه گذار در ورامین تأسیس شد که خوراک آن کاغذ باطله ادارات و سازمان ها بود. در سال ۱۳۴۴ اولین کارخانه کاغذسازی در هفت تپه خوزستان و در سال ۱۳۴۶ شرکت کاغذ پارس تأسیس شد. در دهه ۱۳۵۰ شمسی نیز، با ورود ماشین‌آلات مدرن به کشور، این صنعت رونق گرفت و تولید انبوه جعبه‌های کارتنی آغاز شد.
انقلاب اسلامی و تحولات صنعت کارتن‌سازی
انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۷ شمسی، تحولات زیادی را در تمامی جوانب به وجود آورد. صنعت کارتن‌سازی نیز از این تحولات بی‌نصیب نماند. در سال‌های اولیه پس از انقلاب، به دلیل کمبود مواد اولیه و تحریم‌های اقتصادی، صنعت کارتن‌سازی با چالش‌های زیادی روبرو بود. با این حال، به تدریج این صنعت با اتکا به تولید داخلی و استفاده از روش‌های نوین، بر این چالش‌ها غلبه کرد.
ایران امروز: قطبی در صنعت کارتن‌سازی منطقه
امروزه ایران به یکی از قطب‌های صنعت بسته‌بندی در منطقه تبدیل شده است. جعبه‌های کارتنی ایرانی به دلیل کیفیت بالا و قیمت مناسب، به بازارهای داخلی و خارجی صادر می‌شوند چرا که در کشورمان، تعداد زیادی کارخانه مدرن تولید کاغذ، مقوا، کارتن و ظروف مقوای و شانه تخم مرغ وجود دارد که از جدیدترین فناوری‌ها برای تولید و صادرات انواع محصولات بسته بندی استفاده می‌کنند.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی صنعت کارتن‌سازی ایران
صنعت بسته بندی سلولزی ایران با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبرو است. از جمله چالش‌های این صنعت می‌توان به افزایش قیمت مواد اولیه، مشکلات به روز رسانی ماشین آلات و تجهیزات قدیمی، رقابت با محصولات وارداتی و قوانین و مقررات دست‌وپاگیر اشاره کرد. با این حال، فرصت‌های زیادی نیز برای رشد و توسعه این صنعت وجود دارد. از جمله این فرصت‌ها می‌توان به افزایش تقاضا برای بسته‌بندی‌های مقرون به صرفه و سازگار با محیط زیست، گسترش تجارت الکترونیک و صادرات به بازارهای جدید اشاره کرد.
جمع‌بندی
صنعت بسته بندی سلولزی ایران، صنعتی با سابقه دیرینه و پرفراز و نشیب است. این صنعت در سال‌های اخیر شاهد رشد و پیشرفت چشمگیری بوده است و پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یکی از صنایع مهم و صادراتی کشور دارد. با سرمایه‌گذاری مناسب، بهره‌گیری از دانش روز جهان، توجه ویژه به آموزش و ارتقای سطح مهارت، استفاده از فناوری‌های نوین و توجه به نیازهای مشتریان، می‌توان این صنعت را به سطحی بالاتر ارتقا داد و سهم ایران را در بازارهای جهانی افزایش داد.
